Наследство как мост: когда с налогами перейти на другую сторону?

Қазақстанда мұрагерлікке ие болған кезде мұрагерлердің салық төлеу қажеттілігі туралы түсінік қоғамда жиі кездеседі. Алайда, бұл пікір шындыққа жанаспайды. Мұрагерлер мұраға кірген сәтте ешқандай салық төлемейді, яғни елімізде «мұрагерлік салығы» деген ұғым жоқ.

Мұрагерлік мүлікті сату кезіндегі салық міндеттемелері

Дегенмен, егер мұрагер мұраға қалған жылжымайтын мүлікті сатуды жоспарласа, онда оған құн өсімінен (ИПН) салық төлеуге тура келеді. Бұл міндеттеме тек белгілі бір шарттар орындалғанда ғана туындайды:

• Меншік құқығын тіркеуден бастап сату сәтіне дейін 1 жылдан аз уақыт өтсе;
• Сату құны тіркеу сәтінде мүлікке берілген бағадан жоғары болса (яғни құн өсімі бар болса).

Егер осы шарттардың екеуі де орындалмаса немесе тек біреуі орындалса, мұрагерде ешқандай салық міндеттемесі болмайды.

Салықтың есептелуі

ҚР Салық кодексінің 331-бабына сәйкес, құн өсімінен түскен табыс – мүлікті өткізу бағасы мен меншік құқығы туған күнгі мүліктің нарықтық құны арасындағы оң айырмашылық болып табылады. Меншік құқығы туған күнгі нарықтық құн бағалау актісінің негізінде анықталады, оны мұрагер кез келген бағалау компаниясынан тапсырыс бере отырып алуы тиіс.

Егер нарықтық құн анықталмаса, салық органының тиісті салық кезеңінің 1 қаңтарындағы мүлік салығын есептеу үшін айқындаған құны қолданылады.

Мысалдар арқылы түсіндіру

Мұрагерлікке кіріп, кейін мұраны тез арада сатқысы келетін тұлға меншік құқығын тіркеу күніне бағалау актісін рәсімдетуі қажет. Назар аударыңыз: мұрагерлікке кіру күні мен пәтердің мұрагер атына тіркелген күні – әртүрлі күндер. Маңызы бар күн – пәтер «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының базасында мұрагер атына тіркелген күн.

Бағалау актісін алғаннан кейін пәтерді актіде көрсетілген құннан жоғары бағамен сатуға болады. Егер сату тіркеуден кейін 1 жылдан аз мерзімде өтсе, онда құн өсімінен 10% мөлшерінде ИПН төлеу және келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін 270.00 нысаны бойынша декларация тапсыру қажет. Ал егер сату 1 жылдан көп уақыт өткен соң жүзеге асса, ешқандай төлем талап етілмейді.

Практикалық мысал

Мысал ретінде, 2025 жылдың наурыз айында мұраға қалған пәтерге меншік құқығы тіркелді, құны – 20 000 000 тг. Мұрагер бағалау актісін рәсімдетіп, осы соманы растады. 2025 жылдың сәуірінде мұрагер пәтерді 21 000 000 тг-ге сатты. Бұл жағдайда құн өсімі – 1 000 000 тг. Екі шарт та орындалғандықтан (құн өсімі бар және сату тіркеуден кейін 1 жылдан аз мерзімде өтті), мұрагер құн өсімі сомасынан ИПН төлеу міндетін атқарады: 1 000 000 * 10% = 100 000 тг (2026 жылдың 25 қыркүйегіне дейін).

Бұған дейін, 2026 жылдың 15 қыркүйегіне дейін 270.00 нысаны бойынша декларация тапсыру қажет.

Бағалау актісінің маңызы

Егер мұрагер бағалау актісін рәсімдемесе, онда пәтер құнын «Азаматтарға арналған үкімет» бағалайды, ал бұл нарықтық бағадан әлдеқайда төмен болуы мүмкін. Мысалы, егер пәтер құны 12 000 000 тг болса, онда 1 жылдан аз уақыт ішінде сатылған жағдайда, мұрагер 20 000 000 – 12 000 000 = 8 000 000 тг (құн өсімі) үшін 8 000 000 * 10% = 800 000 тг (ИПН) төлеуі тиіс.

Осылайша, егер мұрагер пәтерді тез сатқысы келсе, бағалау актісін рәсімдеу оның мүддесіне сай келеді.

Нашли ошибку?