Қазақстан Республикасының экономикасы алдағы жылдары қандай өзгерістерге ұшырауы мүмкін? Бұл сұраққа жауап іздеу үшін, Премьер-министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғариннің 2026-2028 жылдарға арналған экономикалық даму болжамына назар аудару керек. Министрлер баяндамасындағы негізгі мәліметтер мен болжалды бюджет жоспары сарапшылармен талқыланды.

Бюджет: шығыстар мен кірістер

Министрдің айтуынша, еліміздің бюджеті 2026-2028 жылдары Ұлттық қордан қаражат алмай, мұнайға тәуелділіктен арылады. 2026 жылы республикалық бюджеттің шығыстары 27,7 трлн теңге, 2027 жылы 28,8 трлн теңге, ал 2028 жылы 29,8 трлн теңгені құрайды. Кірістер бойынша, 2026 жылы бюджетке 23,1 трлн теңге, 2028 жылға қарай 27,6 трлн теңге түсім түседі.

"Кірістер мен шығыстардың осындай көлемдері кезінде бюджет нысаналы трансферт түрінде Ұлттық қордан қосымша қаражат тартудың қажеттілігінсіз өзін-өзі қамтамасыз етеді. Ұлттық қордың таза валюталық активтері 2026 жылы 60,8 млрд доллардан 2028 жылы 68,6 млрд долларға дейін өседі деп болжануда", – деді Ұлттық экономика министрі.

Шығыстардың басым бөлігі

Қаржы министрі Мәди Тәкиев алдағы екі жылда мемлекеттік шығыстардың негізінен әлеуметтік салаға жұмсалатынын мәлімдеді. Бұл бағыттағы шығындарға 10 трлн 725 млрд теңге қарастырылған, яғни әлеуметтік сала шығындары жалпы шығыс көлемінің 38,7%-ын құрайды.

"Зейнетақы мен жәрдемақы алушылардың контингенті 288 мың адамға артады. Шәкіртақылар ұлғайтылады, ал бюджет есебінен оқитын студенттер саны 19 392 адамға артады", – деді Тәкиев.

2026 жылы инфляция деңгейі 10% болады деп болжануда. Алайда бюджет тапшылығы мен кірістерді ескере отырып, шығыстар да арта түседі. 2026 жылы шығыс 2 трлн теңгеге артып, 2028 жылы 29,7 трлн теңгені құрайды.

"2026 жылға арналған республикалық бюджеттің шығыстары ағымдағы жылмен салыстырғанда 2 трлн теңгеге ұлғая отырып жоспарланады", – деп атап өтті Тәкиев.

2025 жылы бюджет тапшылығы төрт триллион теңгеден асатыны айтылған болатын, ал мемлекет басшысы биылғы Жолдауында республикалық бюджет кірістерінің жеткілікті орындалмай жатқанын атап өтті.

Экономикалық болжам: мүмкіндіктер мен қауіптер

Экономика саласының сарапшысы Айбар Олжаев үкіметтің экономикалық болжамының жүзеге асу мүмкіндігін талқылады. Ол 2026 жылы жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) 5,4% өсімін жоспарлағанын, ал 2025 жылдың жеті айының қорытындысы бойынша 6,3% өсім тіркелгенін ескерді. Егер мұнай бағасы барреліне 69 доллардан төмен түспесе, жоспарланған көрсеткіштерге жетуге мүмкіндік бар.

"Мұнда тек қана мұнай емес, көлік логистикасы, қоймалар арқылы және Қытай жүктерін Еуропаға тасу сияқты қосымша табыс көздері де бар. Егер осы бағыттарды ұстап қалсақ, 5,4% өсім нақты болады", – деді сарапшы.

Ұлттық қордан ақша алмайтын бюджет

"Бұл – идеалистік мақсат. 2030 жылы дамыған 30 ел қатарына қосылу мақсатымен салыстырғанда бұл жақсы қадам, бірақ 2028 жылы нақты осындай нәтижеге жетеміз деп кепілдік бере алмаймыз", – деді Олжаев.

Сарапшы бюджеттің өзіндік фискалды табысын арттыру, шығыстарды бақылау және сыртқы қарызды өсірмеу арқылы Ұлттық қордан трансфер алмай-ақ жұмыс істеуге тырысатын үкіметтің жоспарын атап өтті. Алайда, кез келген сыртқы шок жоспарды өзгертеді, сондықтан Ұлттық қордан ақша алмаймыз деген мәлімдеме болжамдық сипатта.

Үкіметтің баспасөз қызметі

Жаңа Салық кодексі республикалық бюджет кірісін арттыру мақсатында енгізілуде, алайда экономистер оның нәтижесі бизнестің және халықтың салық төлеу тәртібіне тікелей байланысты екенін ескертеді.

"Жаңа Салық кодексі салық түсімін кемінде 2,5–3 трлн теңгеге көбейтуге бағытталған. Егер кәсіпкерлер салық төлемей көлеңкеге кетсе, болжамдағы 3 трлн қосымша кіріс орындалмауы мүмкін", – деді сарапшы.

Мұнайдан тыс бюджет тапшылығы

Сарапшы мұнайдан тыс бюджет тапшылығын тек абсолютті сандармен емес, жалпы ішкі жалпы өнімге қатынасымен бағалау қажеттігін атап өтті. Бұл тәсіл бюджеттің тұрақтылығы мен экономиканың дамуын нақтырақ көрсетуге мүмкіндік береді.

"Мұнайдан тыс бюджет тапшылығы 11 трлн теңге болса да, оның ішкі жалпы өнімге қатынасын қарастыру маңызды. Қазақстан экономикасы мұнайға тәуелді, бірақ біз мұнайдан түсетін түсімді басқа салалардан өсіп жатқан әсерлер арқылы азайтып жатырмыз", – деп түсіндірді Олжаев.

Сарапшы мұнайға бәсекелес бола алатын салаларды атап өтті:

• Транзит;
• Құрылыс;
• Ауыл шаруашылығы;
• Сирек кездесетін металлдар.

Егер осы бағыттарды дамытсақ, мұнайдың бюджеттік әсерін 40%-дан 20%-ға дейін азайтуға болады. 2030 жылдарға қарай бұл Қазақстан үшін өте күшті нәтиже болады.

Сарапшылардың пікірінше, үкіметтің 2026-2028 жылдарға арналған экономикалық болжамы – батыл әрі стратегиялық жоспар. Мұнайға тәуелділіктен арылу, Ұлттық қордан трансфертсіз бюджет қалыптастыру – маңызды мақсаттар. Алайда жоспар сыртқы және ішкі тәуекелдерге өте сезімтал. Қазақстан үшін басты міндет – фискалды саясатты қатаң бақылау, жаңа табыс көздерін дамыту және экономикалық тұрақтылықты сақтау.